جستاری در مفهوم‌شناسی و گسترة اخلاص در قرآن

دعوت به خداپرستی و اخلاص در بندگی سرلوحة دعوت همة انبیاء الهی بوده است. دستور بندگی خالص در قرآن علاوه بر واژة اخلاص و مشتقّات آن با کلمات و عبارت‌های متنوّع دیگری آمده است؛ مانند: «یُریدُونَ وَجْهَه»، «أَسلم وجهه لله»، «نَصَحُوا لِلَّهِ»، «اِبْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّه»، «اِبْتِغاءَ وَجْهَ اللَّه»، «وَ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّه»، «حَنیف»، «تَبَتَّلْ إِلَیْهِ». ضدِّ اخلاص در اعتقاد و عبادت، شرک و بُت‌پرستی و مقابل اخلاص در طاعتْ ریا است که در روایات از آن به «شرک خفی» و «شرک اصغر» تعبیر شده است.. اگرچه گسترة اخلاص در قرآن شامل تمام باورهای اعتقادی، اعمال عبادی و صفات پسندیدة اخلاقی می‌شود، ولی آنچه در این تحقیق بررسی می‌شود، مباحثی است که با توجّه به تصریح آیات قرآن و دیدگاه مفسّران عامّه و خاصّه آمده است که شامل اخلاص در اعتقاد، در برابر شرک و بُت‌پرستی، اخلاص در اعمال عبادی مانند نماز و زکات، حج، خُمس، زکات، مناسک حجّ و عمره و جهاد، همچنین دربارة برخی از فضائل اخلاق ایمانی مانند اخلاص در انفاق، اطعام، گواهی دادن، نجوا در اصلاح بین مردم، صدقه و هر کار پسندیده، بیعت با پیامبر اکرم (ص) و هجرت و یاری کردن اسلام است. این بحث‌ها با محوریّت آیات و دیدگاه مشهور مفسّران شیعه و اهل سنّت و منابع اخلاقی و لغوی مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد.